Di çarçoveya çareseriya demokratîk a pirsgirêka Kurd de "Komîsyona Piştgiriya Neteweyî, Xwîşk-Biratî û Demokrasî" ya li Meclisê hat avakirin di 8'ê Cotmehê de civîna xwe ya 14'emîn bi dawî kir. Gelek beşên civakê ji aliyê komîsyonê ve hatin guhdarkirin. Di civîna 13'emîn de Hevserokên OHD'ê Ekîn Yeter û Serhat Çakmak raporeke ji 55 rûpelan pêk tê pêşkêşî komîsyonê kir ku tê de nêrîn, pêşniyar û rêziknameyên derbarê biryarê de hene. Di raporê de gelek mijarên wekî rakirina Qanûna Dijî Terorê (TMK), pêşîgirtina li şîdeta li ser jinan, perwerdehiya zimanê zikmakê, bidawîkirina polîtîkayên tayînkirina qeyûm, serxwebûna dadwerî û pêkanîna 'mafê hêviyê' hebûn.  

 

Hevserokê OHD'ê Serhat Çakmak ku ji aliyê komîsyonê ve hat guhdarkirin, têkildarî hûrgiliyên rapora pêşkêş kirine ji ajansa me re axivî.

 

DAXWAZA RAKIRINA TMK'Ê     

 

Çakmak diyar kir ku di bin banê Meclİsê de nîqaşkirina pirsgirêka Kurd pêvajoyê rewa dike û yek ji daxwazên ku wan pêşkêşî komîsyonê kirin rakirina Qanûna Têkoşîna li Dijî Terorê (TMK) ye û wiha got: "TMK hiqûqeke 'awarte' e û cezayên awarte dibire. Ev jî tê wateya pêvajoyeke dadwerî ya awarte. Dadgehên Serxwebûnê, Dadgehên Ewlekariya Dewletê (DGM), Dadgehên Taybet ên Rayedar û Dadgehên Pispor ên heyî di rastiyê de sûcên li gorî TMK'ê darizînin û di bin rejîmeke awarte de ne. Em di wê baweriyê de ne ku ji bo darizandinên adil û durist pêk werin divê ji rejîma 'awarte' derkevin. TMK'ê di her warî de dibe sedema darizandinên neheq. Di esasê xwe de, her xala TMK'ê ya hejmar 3713 nezelaliyeke cuda dihewîne û ji ber ku 'îstîsna' ye, gelek caran cezayên zêde dide. Di vî warî de daxwaza me ya sereke hilweşandina TCK'ê ye. Divê madeyên 4 û 5 ên TCK'ê bi temamî bên rakirin û pêwîste madeya 17 bê sererastkirin."

 

PIRSGIRÊKA SERXWEBÛN Û BÊALÎBÛNA DARAZÊ

 

Çakmak da zanîn ku ew hewl didin rê li ber guhertinên hiqûqî vekin û wiha got: "Serxwebûna dadgeriyê ne pirsgirêkeke ku bi AKP'ê dest pê kiriye e. Ji destpêka komarê heta niha ango ji bûyerên Seyit Rıza, Şêx Seîd, doza 49'an, dozên demên darbeyan, kuştinên kiryar nediyar ên salên 1990'î nîşan dide ku her tim di navbera îktîdar û darazê de têkiliyek heye. Ev hikmên 'awarte' bi qanûnên 'awarte' re têne bicihkirin. Ev rewşa îstîsnayê rastiya darizandinên siyasî yên li welat derdixe holê. Ev jî nîşan dide ku dadwerî ne bêalî û serbixwe ye. Ne tenê ew, dadwerî jî bi awayekî fermî ne serbixwe xuya dike. Hilbijartina endamên Dadgeha Destûra Bingehîn (AYM) ji hêla serokê partiyeke siyasî ve tê kirin; nirx, standard an jî krîter tune ye. Ev ne qanûnî ye. Hilbijartina Lijneya Dadger û Dozgeran (HSK) bi awayekî fermî bêalîbûna darazê bi awayekî cidî têk diçe. Dadger dîsa li gorî referansên siyasî têne tayînkirin. Di vê rewşê de, kîjan dadger an dozger dikare xwe nerehet hîs bike? Girîng e ku di vê mijarê de jî guhertin werin kirin."

 

MIJARA MAFÊ HÊVIYÊ

 

Çakmak diyar kir ku wan li ser pêkanîna 'mafê hêviyê' gelek lêkolîn kirine û ji bo parastina wê ev yek di raporê de cih girtine û wiha got: "Pêwîstî bi rakirina cezayê heta hetayê û li şûna wê bi cezayê girtîgehê û mekanîzmayek ku destûrê dide derfeta serbestberdana bi şert. Rêveberiya Girtîgehan û Desteya Çavdêriyê ya ku mela jî di nav de heye bi mekanîzmayeke ku li gorî pîvanên hiqûqî nayê xebitandin û ji bo serbestberdana bi şert divê mekanîzmayeke qanûnîtir were avakirin."

 

JIYANA AZADIYA JIN

 

Çakmak  got ku di komîsyonê de li ser tundiya li ser jinê, newekheviya zayendî, polîtîkayên qayûm û pêkanîna peymanên navneteweyî jî hatine sekinandin. Sedema ku em vê yekê li vir îfade dikin ew e ku zîhniyeta serdestiya mêr a ku di seranserê dîroka mirovahiyê de serdest bûye, her tim rê li ber kaos, şer û bilindbûna desthilatdariyê vekiriye. Qeyûm wekî Rewşa Awarte (OHAL) hate danasîn û bi awayekî mayînde hate pêşxistin. Pêdivî ye ku qanûna qayûm were betalkirin. Divê wekhevî di rêveberiyên herêmî de bê misogerkirin. Xala 127/4 ya Destûra Bingehîn desthilatên vebijarkî dide Wezareta Navxweyî. Ev têkildarî rakirina şaredarên di bin lêpirsîn û darizandinê de û tayînkirina nûnerekî nû li şûna wan. Pêşniyarek me hebû ku pêkanîna vê madeya qanûnê rewşeke awarte be. Wekî din, me pêşniyar kir ku tayîn ji hêla meclîsa şaredariyê ve bê kirin, ne ji hêla Wezareta Navxweyî. Ji aliyekî din ve, pirsgirêka peymanên navneteweyî heye. Divê hemû gumanên derbarê maf û azadiyên bingehîn, mafê zimanê dayikê û rêveberiyên herêmî de bên rakirin. Divê derbarê zimanê dayikê de guhertinên hiqûqî werin kirin. Divê ziman di qada giştî de bê bikaranîn. Ev rewş bi dersên hilbijarî nayê çareserkirin."

 

GUHDARKIRINA ABDULLAH OCALAN

 

Çakmak hevdîtina wan a li komîsyonê di warê pêvajoyê de 'erênî' pênase kir û wiha domand: "Lê belê birêz Ocalan bibihîze, ku ji destpêkê heta roja îro ev xebat dimeşîne û hem ji bo rêxistina xwe hem jî ji bo vê pêvajoya muzakereyê ewqas berpirsyarî û rîsk digire, mijareke girîng e. Em di wê baweriyê de ne ku bihîstina wî ji bo komîsyonê û dewletê ceribandineke cidî ye. Ti asteng nîne ku parlamento kesekî bibihîze ku bibêje 'min ev rêxistin ji bo vê yekê ava kir, ez ji bo vê yekê dest bi muzakereyan dikim, ji bo vê yekê min ev berpirsyarî girt ser xwe. Ez dikarim di van xalan de alîkariyê ji we re bikim. Ev jî me ber bi rêyekê ve dibe ku dê tevkariyê li pêvajoyê bike û derbasî sînorekê bibe. Pêvajoyek dest pê kir, lê berdewam dike an na, girêdayî zêdebûna baweriya di navbera aliyan de di nava pêvajoyê de. Eger piştî civînê komîsyon bi rastî jî bersivên xwe ji birêz Ocalan derbarê pêvajoyê de bistîne, wê baweriya wan bi wî jî zêde bibe. Ji ber vê yekê em bawer dikin ku guhdarîkirina birêz Ocalan ji bo komîsyonê berpirsyariyeke dîrokî ye."

 

MA / Omer Îbrahîmoglu